CDS Nedir?
İngilizce'de Credit Default Swap'ın kısaltması olan CDS'nin Türkçe karşılığı Kredi Temerrüt Takasıdır. Temerrüt kelimesi ile borcunu ödeyememe hali anlamına gelir. CDS primi ekonomi literatüründe bir ülkenin borcunu ödeyememe ihtimalini temsil eder. Yani ülkedeki ekonomik görünüm kötüleştikçe ve riskler arttıkça ülkelerin CDS primleri de artar. CDS kavramını en basit haliyle ifade etmek için bir örnek üzerinden gidelim. Mesela Türkiye X adlı büyük bir yatırım şirketinden 100 birim borç istiyor. X şirketi de borcu vermeden önce bu borcu geri alamaması ihtimaline karşı alacaklarını sigortalatmak istiyor. Böylece Türkiye'nin iflas etmesi veya borcu ödememesi halinde alacaklarını sigorta şirketinden tahsil edebilirler. Sigorta şirketi ise borcu sigortalamak için CDS puanına göre bir ücret isteyecektir. Türkiye'nin şu anki CDS primi 900. Bu ana para üzerinden %9'luk bir bedele karşılık gelir. Türkiye'ye 100 birim borç verecek X şirketi 9 birim de sigorta şirketine verecektir. Bu bedeli de tabii ki cebinden ödemeyecek ve borcun faizine yansıtacaktır. Bu faize %6 da kendi kar payını eklediğini düşünelim. Borcun geri ödemesi bu durudma 115 birim olur. Yani 106 birim ödemeyle kapanacak borç 115 birime kapanır ve 6 birim faiz yerine 15 birim, yani normalin iki katından fazla faiz ödenmiş olur. Ülkenin batma riski CDS primini yükselttikçe borç bulunamamaya, borç bulamamak ise batma riskini arttırmaya başlar. Bu ise iflasa giden kısır döngünün başlangıcıdır.
Türkiye yaklaşık 900 puanlık CDS'si ile dünyada en yüksek CDS'ye sahip ikinci ülke. Borç aldığı zaman en yüksek faiz ödeyen ikinci ülke. Yani en zor borç bulacak ikinci ülke şeklinde de ifade edebiliriz. Bu alandaki en riskli ülke ise savaş halindeki Rusya. Rusya 13 bini aşan bir CDS primine sahip. Rusya'nın bu kadar yüksek CDS'ye sahip olması savaş halinde olması dolayısıyla anlaşılır bir durum. Peki bize ne oluyor? Rusya savaşta olmasa dünyada ekonomik anlamda en riskli ülke biz olacağız. Gerçekten inanması güç bir durum. Bizim bir arkamızda üçüncü sırada yer alan Brezilya'nın ise CDS primi 321. Üçüncü Brezilyayla aramızdaki fark da dikkat çekecek kadar büyük boyutta maalesef. Rusya'daki savaş halinin geçici olduğunu varsayarsak iflas etmeye en yakın ülke maalesef biziz. Son olarak bir de bazı gelişmiş ülkelerin CDS primlerine bakarsak konu daha iyi anlaşılacaktır. Türkiye'nin 900'lük CDS primine karşılık Almanya 17, ABD 21, Fransa 28, Çin 87, Yunanistan 182'lik CDS primine sahip. Durumun vehameti herhalde anlaşılmıştır.

Moratoryum
Moratoryum köken itibariyle Latince bir kelimedir ve borçlunun, borcunun tümünü veya bir kısmını ödeyemeyeceğini ilan etmesi anlamına gelir. Yani bir diğer ifadeyle iflas demektir. Bir ülke moratoryum ilan ettiği andan itibaren alacaklılarla masaya oturur ve büyük tavizler vermek zorunda kalır. Bu tavizlerin hepsi de halkın sırtına yüklenir tabii ki. Bu tavizler aşırı yüksek faiz oranları, en değerli kamu kurumlarının satılması, en değerli arazi ve gayrimenkullerin satılması hatta Osmanlı'nın son döneminde gördüğümüz halktan vergi toplama yetkisinin alacaklıya devredilmesi gibi son derece utanç verici olabilir. Utanç verici olmasının yanı sıra iflasın ardından gelecek ekonomik zorluklar on yıllarca devam ederek hayatı zehir edebilir.
Türkiye'nin geçmişinde iki moratoryum örneği vardır. Bunlardan ilki 1875 yılında Osmanlı'nın, ikincisi ise 1958 yılında Demokrat Partinin ilan ettiği moratoryumdur. Ekonomi biliminin göz göre göre tersine hareket edildiğinde iflas kaçınılmazdır. Türkiye ekonomisi tamamen iflas etmeden önce hükümetin akıl ve bilime dönmesini umuyoruz. Bilgiye ulaşımın ve ticaret yapmanın en kolay seviyeye geldiği şu günlerde iflas ediyor olmamız gerçekten inanılır gibi değil. Aslında şu an zoru başarıyor gibiyiz…

Kitap Tavsiyesi: Execution (Ram Charan – Larry Bossidy)
Haftanın Sözü:Siyasetle ilgilenmeyen aydınları bekleyen kaçınılmaz sonuç; cahiller tarafından yönetilmeye razı olmaktır. (Platon)